Od wieków człowiek eksploruje różne metody i praktyki mające na celu znalezienie sposobu na rozwinięcie swojej świadomości oraz głębsze poznanie siebie i otaczającego świata. Wprowadzanie się w różne stany umożliwiające zmianę percepcji i doświadczania nowych poziomów świadomości było jednym ze sposobów na osiągnięcie tego celu.
Jedną z praktyk stosowanych od tysiącleci w celu zmiany świadomości jest przyjmowanie substancji psychoaktywnych, m.in. grzybów z gatunku łysiczek (Psilocybe), zawierających psylocybinę.
Dziś zaproszę Was w magiczną podróż do czasów, kiedy ludzie używali Świętych Grzybów, nazywanych przez Azteków Teonanácatl – „ciało bogów”. Grzybów, których prawdziwe działanie my – współcześni ludzie, dopiero zaczynamy odkrywać.
Co wiemy o psylocybinie?
Psylocybina została zidentyfikowana i wyizolowana w 1958 roku przez szwajcarskiego chemika Alberta Hofmanna. Grzyby halucynogenne zawierające psylocybinę rosną na całym świecie, jednak największa ilość i różnorodność gatunków występuje w Meksyku. W Europie rośnie kilkanaście gatunków Psilocybe, jednak działanie psychodeliczne wykazano tylko u kilku z nich, m.in.: Psilocybe semilanceata (łysiczka lancetowata, występująca m.in. w Polsce) Psilocybe bohemica (łysiczka czeska), Psilocybe azurescens, (łysiczka smukłotrzonowa rosnąca naturalnie tylko w Ameryce Północnej, wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego) oraz Psilocybe cyanescens (łysiczka siniejąca, występujaca naturalnie w Ameryce Północnej oraz Europie Zachodniej i Środkowej).
Jednoznacznie najbardziej rozpoznawalnym rodzajem grzybów Psilocybe jest łysiczka kubańska – Psilocybe Cubensis, która zdobyła popularność głównie ze względu na szeroki obszar występowania oraz łatwość uprawy w warunkach domowych.
Psylocybina sama w sobie nie jest substancją psychoaktywną. Dopiero w organizmie człowieka ulega przemianie w psylocynę – aktywny związek odpowiedzialny za zmiany percepcyjne, poznawcze i afektywne, tworzące stan zmienionej świadomości. Substancje zawarte w grzybach Psilocybe wykazują podobieństwo strukturalne do serotoniny i działają głównie poprzez agonistyczne (pobudzające) działanie na receptory serotoninowe 5-HT2A.
W organizmie, psylocyna rozkłada się w sposób równomierny, jednak kumuluje się w większych ilościach w wątrobie i nadnerczach. Ponadto, stwierdzono, że substancja ta gromadzi się w konkretnych obszarach mózgu, takich jak nowa kora, hipokamp i wzgórze, co wpływa na procesy uczenia się, zapamiętywania oraz kontrolę emocjonalną.
Psylocybina wykazuje podobne właściwości do LSD, jednak jest o wiele słabsza. Nie powoduje uzależnienia fizycznego, ale może prowadzić do uzależnienia psychicznego. Psylocybina jest mało toksyczną substancją, względnie bezpieczną dla zdrowia, wykazującą duży potencjał terapeutyczny.
Święte grzyby w starożytności
Przyjmowanie substancji psychoaktywnych jest jedną z praktyk zmieniania świadomości w celu uzdrawiania i osiągnięcia stanów mistycznych.
Wywoływanie zmian świadomości jest powszechne wśród społeczności plemiennych, przypisujących istotną rolę praktykom szamańskich uzdrowicieli. Tego typu rytualne praktyki poszerzania świadomości są charakterystyczne dla społeczności zbieracko-łowieckich, do których należą obecnie rdzenne plemiona Mezoameryki, Afryki i Azji. Tego typu zachowania nie są zjawiskiem typowym dla współczesności, lecz miało miejsce również w czasach starożytnych.
Badanie używania substancji psychoaktywnych w starożytności opiera się na znaleziskach, takich jak fitolity, skamieniałości roślin i obecność alkaloidów w artefaktach i szczątkach ludzkich. Znaleziono ślady używania roślin halucynogennych, konopi indyjskich, bielunia i grzybów halucynogennych.
Za najstarsze źródło dokumentujące stosowanie grzybów z rodzaju Psilocybe uznaje się malowidła naskalne w jaskiniach masywu Tassilin’Ajjer na Saharze, w południowej Algierii. Malowidła naskalne, datowane na 7000 do 9000 lat p.n.e., przedstawiają prawdopodobnie gatunek Psilocybe mairei rosnący na obszarze Algierii i Maroka.
Z kolei w Europie o zastosowaniu tych gatunków grzybów może świadczyć znajdujący się na terenie Hiszpanii mural Selva Pascuala, który pochodzi z okresu między 4000 a 6000 lat p.n.e. Malowidło przedstawia wizerunek byka, pod którym w niewielkiej odległości znajdują się ułożone w rzędzie grzyby, przypuszczalnie z gatunku Psilocybe hispanica. Niezwykła staranność przedstawienia grzybów sugeruje, że dla autora malowidła musiały one być znaczące jako element ceremonii lub jako źródło doświadczeń wizyjnych.
Świadectwa dawnych form używania roślin halucynogennych sugerują, że praktyki szamanistyczne, w których wykorzystywano te substancje w obrzędach, mogły być o wiele bardziej rozpowszechnione niż dotychczas sądzono. Ze względu na to, że dawne ślady użycia grzybów i innych roślin halucynogennych zostały odkryte w Afryce i Europie, zdaje się błędnym mniemanie, że praktyki szamańskie z użyciem tego typu substancji były jedynie domeną prekolumbijskich i rdzennych kultur Mezoameryki.
Magiczne grzyby jako enteogeny
Z uwagi na bliski związek grzybów psylocybinowych z dziedziną ducha i świętości, eksperci w dziedzinie antropologii i etnobotaniki podkreślają, że termin „halucynogenny” nie oddaje w pełni natury tych substancji. W kontekście religijnym czy praktyk szamańskich, bardziej odpowiednim określeniem jest termin enteogeny, który odnosi się do substancji umożliwiających kontakt człowieka z jego wewnętrzną świętością (od greckich słów en – wewnątrz i theos – bóg).
Mianem enteogenu określa się zatem substancje psychoaktywne stosowane w celu wywołania m.in. doświadczeń mistycznych lub jako pomoc w osobistym rozwoju duchowym. Badania antropologiczne dowodzą że enteogeny były i nadal są używane do celów religijnych, magicznych, szamańskich lub duchowych niemal na całym świecie.
Tradycyjnie używano ich do wsparcia praktyk dążących do osiągnięcia stanu transcendencji, takich jak uzdrawianie, wróżenie, medytacja, joga, deprywacja sensoryczna, asceza, modlitwa, trans, rytuały, bębnienie i taniec ekstatyczny.
Doświadczenie psychodeliczne jest często porównywane do niezwykłych stanów świadomości, takich jak te występujące podczas medytacji czy doświadczeń mistycznych.
Temat ten szerzej poruszamy w artykule Psylocybina – klucz do głębszej medytacji?
Różnorodność doświadczeń
Skutki działania magicznych grzybów są trudne do opisania wyłącznie za pomocą terminów psychologicznych i mogą prowadzić do pozytywnych doświadczeń o charakterze mistycznym.
Dlatego zaproponowano określenie tych substancji jako psychodeliczne (z greckiego psyche – dusza i delein – ukazywać, objawiać, czyli w wolnym tłumaczeniu otwierające duszę) oraz enteogeny (wyzwalające wewnętrzną świętość). Jednakże nawet w ramach aspektu religijnego i terapeutycznego doświadczenia pod wpływem halucynogenów mogą mieć różny wydźwięk, a przeżycie świętości, dobra i miłości może być poprzedzone trudnymi emocjami takimi jak smutek, lęk, a nawet paranoja.
Brak idealnego terminu, który byłby adekwatny do określenia substancji psychoaktywnych, takich jak psylocybina, jest związany z naturą tych substancji, których działania nie da się ściśle określić. Efekty działania substancji halucynogennych nie są jednoznacznie pozytywne ani negatywne, lecz zależne od kontekstu użycia oraz nastawienia osoby decydującej się na wejście w zmieniony stan świadomości.
